Zmiany w uprawnieniach macierzyńskich i rodzicielskich, dodatkowe urlopy

Zmiany w urlopach macierzyńskich i rodzicielskich, elastyczny czas pracy dla rodziców, nowe rodzaje urlopów/zwolnień od pracy – wybrane skutki ustawy z dnia 9 marca 2023 roku zmieniającej Kodeks pracy oraz inne ustawy

W związku z dyrektywami Unii Europejskiej (tzw. dyrektywą rodzicielską oraz work-life balance) Polska została zobowiązana do nowelizacji przepisów z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. W dniu 23 marca 2023 roku prezydent podpisał ustawę dostosowującą polskie prawo do wymogów unijnych. Poniżej przedstawiamy zmiany obejmujące kwestie uprawnień rodzicielskich i nieobecności pracowniczych.

Zasady udzielania urlopu rodzicielskiego i wysokość zasiłku

Ustawodawca wydłużył czas trwania urlopu rodzicielskiego z 32 do 41 tygodni (w przypadku urodzenia 1 dziecka) lub 43 tygodni (w przypadku ciąży mnogiej). W szczególnych sytuacjach, gdy rodzice posiadają zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu dziecka, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju lub w czasie porodu, okresy te wydłużają się odpowiednio do 65 i 67 tygodni. Ponadto 9 tygodni zawierających się w w/w okresach przysługuje wyłącznie jednemu z rodziców, nie może on przenieść tego uprawnienia na drugą osobę. Rodzice dziecka mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego w tym samym czasie, jednak łączna długość ich urlopów nie może przekraczać maksymalnego terminu określonego w ustawie (41/43 lub 65/67 tygodni). Urlop rodzicielski będzie można wykorzystać maksymalnie w 5 częściach do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko osiągnie 6. rok życia.

Zmianom ulegną również zasady naliczania wysokości zasiłku. Za okres trwania urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, przy złożeniu jednego wniosku na łączną długość 52 tygodni, będzie wypłacany zasiłek w wysokości 81,50% podstawy wymiaru. Natomiast w przypadku złożenia osobno najpierw wniosku o urlop macierzyński, a potem podjęcia decyzji o urlopie rodzicielskim, urlop macierzyński (20 tygodni) i pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego będą płatne 100% podstawy wymiaru, a za pozostałe 26 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługiwać będzie 70% wspomnianej podstawy.

Po wykorzystaniu 52-tygodniowego urlopu, drugi rodzic dziecka będzie miał możliwość wnioskować o kolejne 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, płatnego zawsze jako 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Dla w/w przepisów przewidziano również regulacje przejściowe. Osoby, które od dnia 2 sierpnia 2022 roku do dnia wejścia w życie tytułowej ustawy są uprawnione do urlopu rodzicielskiego, będą z niego korzystać lub już korzystają – również nabędą prawo do dodatkowych 9 tygodni urlopu. Warunkiem jest złożenie wniosku przez rodzica o przyznanie wyższego wymiaru urlopu rodzicielskiego. Ponadto, na wniosek ubezpieczonego złożony w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy, dokonane zostanie przeliczenie zasiłku zgodnie z nowymi zasadami, wysokość zasiłku ustalona w oparciu o nowe regulacje będzie obowiązywać od momentu wejścia w życie ustawy.

Zmiany w urlopie ojcowskim

Zgodnie z nowelizacją skrócony zostanie okres, w którym będzie można wykorzystać dwutygodniowy urlop ojcowski. Dotychczas można było z niego korzystać do ukończenia przez dziecko 2 lat, po zmianie – tylko do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, przy czym zmiana obejmie ojców dzieci urodzonych po 25 kwietnia 2023 roku.

Nowe uprawnienia rodziców/opiekunów dzieci do 8. roku życia

Pracownika będącego rodzicem lub wychowującego dziecko do 8. roku życia (wcześniej do 4. roku życia) bez jego zgody nie można będzie skierować do pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegować poza stałe miejsce pracy.

Ponadto, w świetle nowych przepisów rodzic/osoba wychowująca dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia będzie mogła złożyć do pracodawcy wniosek o elastyczną organizację czasu pracy, która może obejmować:

– pracę zdalną,

– przerywany/skrócony lub weekendowy system czasu pracy,

– ruchome godziny rozpoczęcia/zakończenia pracy,

– indywidualny rozkład czasu pracy,

– obniżenie wymiaru czasu pracy.

Pracownik swój wniosek będzie musiał złożyć na piśmie lub elektronicznie, w terminie 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z wybranego trybu pracy. Pracodawca będzie zobowiązany do pisemnej odpowiedzi na wniosek w terminie 7 dni od momentu jego otrzymania. Ewentualna odmowa będzie wymagała podania argumentacji. Będzie możliwe również zaproponowanie pracownikowi innego terminu rozpoczęcia korzystania z nowego rodzaju pracy.

Urlop opiekuńczy – bez zachowania prawa do wynagrodzenia

Nowe przepisy wprowadzają możliwość udzielenia pracownikowi w roku kalendarzowym 5 niepłatnych dni urlopu opiekuńczego na rzecz zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia z poważnych przyczyn medycznych członkom rodziny, to jest: synowi, córce, matce, ojcu, małżonkowi. Urlop ten przysługuje również na osoby nie będące członkami rodziny, ale pozostające z pracownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym. Urlop będzie udzielany w całości lub w częściach na wniosek pracownika, w którym musi on podać imię i nazwisko osoby, nad którą będzie sprawował opiekę, przyczynę jej sprawowania oraz odpowiednio stopień pokrewieństwa lub adres zamieszkania osoby niespełniającej definicji członka rodziny.

Zwolnienie od pracy z tytułu działania siły wyższej

Zapisy ustawy zezwolą pracownikowi na skorzystanie w roku kalendarzowym ze zwolnienia od pracy w wymiarze 2 dni lub 16 godzin w pilnych sprawach rodzinnych, takich jak wypadek lub choroba. Aby móc skorzystać z uprawnienia należy złożyć pracodawcy oświadczenie, w jakiej formie (dziennej czy godzinowej) będzie ono wykorzystywane. Wnioski o zwolnienie będzie można składać najpóźniej w dniu nieobecności. Dla pracowników niepełnoetatowych udzielone godziny zwolnienia będą podlegać proporcjonalnemu przeliczeniu do wymiaru etatu.

Za okres korzystania ze zwolnienia będzie przysługiwało 50% wynagrodzenia obliczanego na zasadach analogicznych do wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy.

Dodatkowe przerwy w czasie pracy

Zgodnie z nowelizacją Kodeksu zostaną wprowadzone dodatkowe przerwy (wliczane do czasu pracy) w przypadku wykonywania pracy powyżej 9 i 16 godzin na dobę. Pracownik będzie zatem uprawniony do przerw:

– co najmniej 15 minut – jeśli dobowy wymiar czasu pracy pracownika to minimum 6 godzin,

– dodatkowo co najmniej 15 minut – jeśli dobowy wymiar czasu pracy pracownika jest dłuższy niż 9 godzin,

– kolejne co najmniej 15 minut – jeśli dobowy wymiar czasu pracy pracownika jest dłuższy niż 16 godzin.

Nowe przepisy wejdą w życie 26 kwietnia 2023 roku.